نیش زنبور عسل: دردناک اما با فوایدی بالقوه
برای بسیاری از بیماری‌های خطیر و مهلک از درمان‌هایِ شیمیایی استفاده می‌شود، بهدلیل آثار سوء این داروهای شیمیایی، محققان به‌دنبالِ یافتن درمان‌های طبیعیِ جایگزین با اثراتِ جانبیِ کمتر هستند.
زنبوردرمانی (apitherapy) یک روش درمانی طبیعی و کمکی است. به استفاده درمانی از محصولات به‌دست‌آمده از زنبور عسل، مثل زهر، عسل، بره‌موم و ژل‌رویال، زنبوردرمانی گفته می‌شود. با وجود این تعریف گسترده، اغلب وقتی از زنبوردرمانی صحبت می‌شود، منظور درمان با نیش زنبور است.
بهدلیل وجود مولکول‌های فعال، زهر زنبور می‌تواند در درمانِ التهاب و بیماری‌هایِ سیستمِ عصبِ مرکزی، مثل ام‌اس و پارکینسون، سودمند باشد و از سوی دیگر، بهدلیل خواص ضدویروسی، در درمان سرطان و ایدز (HIV) مورد استفاده قرار بگیرد.
نیش زنبور عسل: دردناک اما با فوایدی بالقوه
زنبوردرمانی با نیش زنبور عسل
اگر تا حالا توسط زنبور گزیده شده باشید تجربه دست اولی دارید از آنچه نیشدرمانی نامیده می‌شود. درمان با زهر زنبور (BVT)، یکی از شاخه‌های زنبوردرمانی است. از هزاران سال پیش استفاده طبی از زهر زنبور برای بسیاری از امراض، مثل درد آرتروز، کاربرد داشته است.
آپیتوکسین یا زهر زنبور از غده‌ای در حفره‌ی شکمی زنبور ترشح می‌شود. این زهر یک مایع بی‌رنگ و اسیدی است که از نیش زنبور وارد بدن موجود مزاحم می‌شود. ورود زهر زنبور به بدن انسان با دردِ آنیِ چند ثانیه‌ای همراه است و جایِ نیش آن معمولاً متورم، دردناک و خارش‌آور است.
زهر زنبور عسل حاوی بیش از ۴۰ ماده فعال است که بسیاری از آنها تأثیرات فیزیولوژیکی دارند، که از جمله‌ی این ترکیباتِ فعال پپتید‌هایِ ملیتین، آپامین، آدولاپین و ۴۰۱، آنزیم‌هایِ فسفولیپاز ای۲، هیالورونیداز، آمین‌هایی مانند هیستامین، اپی‌نفرین و اجزایی غیر‌پپتیدی مثل لیپید‌ها، کربو‌هیدرات‌ها، سینکالیم، گلیسرول، نوراپی‌نفرین و اسیدهای آمینه آزاد است. بیشترین ویژگی ضدالتهابی در زهر زنبور مربوط به ملیتین است.
ملیتین ترکیب اصلی زهر زنبور
ملیتینِ موجود در زهر عامل اصلی ایجاد درد است که حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد از وزنِ خشکِ زهر را دربرمی‌گیرد. ملیتین از ۲۶ آمینو اسید تشکیل شده و خواص ضد میکروبی، ضد ویروسی و ضد سرطانی دارد. دوز بالای ملیتین باعث خارش، درد و ورم می‌شود اما دوز کم آن می‌تواند خاصیت ضدالتهابی داشته باشد. این ماده نقش مهمی در واکنش دفاعی زنبورهای عسل در برابر بیماری‌های آلوده‌کننده دارد.
پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که ملیتین بر تکثیر و میزانِ حیاتِ سلول‌های سرطانی اثرگذار است، و بر همین اساس، زهر زنبور یک عامل ضدتومور بالقوه به شمار می‌رود. استفاده از زهر زنبور عسل می‌تواند باعثِ ایجاد دارو‌هایِ پپتیدی با قدرتِ تشخیصِ بالایِ سلول‌های سرطانی شود.
شیوه‌های زنبوردرمانی و اثرات آنها
برای استفاده از فواید زهر، به صورت سنتی زنبورهای زنده را بر روی نواحی خاصی از پوست قرار می‌دهند تا با نیش زدن زهر وارد بدن شود. افرادی زیادی این شیوه درمانی را ثمربخش دانسته و به تأثیرات شفابخش آن اشاره کردهاند، اما استفاده از این روش، بهدلیل ریسک بالای واکنش آلرژیک، از نظر پزشکی تأیید نشده است.
واکنش آلرژیک شدید در سه یا چهار نیش به‌ندرت دیده می‌شود اما با افزایش تعداد نیش‌ها احتمال واکنش آلرژیک نیز افزایش می‌یابد. واکنش آلرژیک شدید با حساسیت پوستی و تورم دور چشم و لب همراه است که می‌تواند موجب استفراغ و لکنت در بیان کلمات، تنگی نفس و در نهایت از‌دست‌رفتن هوشیاری شود.
از طرف دیگر، زهر زنبور عسل را می‌توان از طریق تزریق زیر جلدی نیز دریافت کرد. این شیوه از دریافتِ زهر کنترل‌شده‌تر است و می‌تواند برای بیمار دوز مناسب‌تری از زهر را فراهم آورد.
با این وجود، این شیوه هم ممکن است با عوارض جانبی‌ای همچون آسیب به ماهیچه‌ی قلب یا آسیب به سلول‌های عصبی، لخته‌شدن نامطلوب خون، یا خون‌ریزی زیر پوستی همراه باشد.
باید گفت که نیشدرمانی در حال حاضر یک روش درمانی محلی و بومی و به‌نوعی یک شبه‌علم است. در واقع، زنبوردرمانی به شیوه سنتی، آخرین راه‌حل است برای کسانی که روش‌های دیگر کمکی به بهبودی‌شان نکرده است.
در هر حال، عوارض جانبی پس از نیشدرمانی امری رایج محسوب می‌شود. به‌همین دلیل استفاده از این روش باید با احتیاط و مراقبت بسیار زیاد و توسط متخصصان حرفه‌ای سلامت صورت بگیرد. اگر می‌خواهید نیشدرمانی را امتحان کنید حتماً آمپول اپی‌نفرین (آمپول آدرنالین) در دسترس داشته باشید تا در صورت بروز شوکِ آنافیلاکسی بتواند زندگی شما را نجات دهد.
شاید بهترین روش استفاده از ترکیباتِ بالقوه سودمندِ زهر زنبور عسل، استخراج این ترکیبات از زهر زنبور و استفاده از آنها به‌صورت جداگانه باشد.
زهر زنبور عسل و بیماری‌های نقص ایمنی
پژوهش‌های آزمایشگاهی و بالینی نشان می‌دهد زهر زنبور و ترکیباتِ فعالِ استخراج‌شده از آن می‌تواند برای طیف گسترده‌ای از بیماری‌هایِ ایمونولوژیک و عصب‌تخریبی مورد استفاده قرار بگیرد.
زهر زنبور عسل و سرطان
در بسیاری از موارد درمان‌های داروییِ سرطان عوارض پیش‌بینی‌نشده‌ای را موجب می‌شوند که مدیریت و کنترل این عوارض سخت خواهد بود. انتخاب داروی مناسب برای درمان سرطان بستگی به تأثیرات و برهم‌کنشِ عاملِ ضدسرطانی و سلول‌های بیمار دارد.
بسیاری از زهرها و سم‌ها دارای تأثیرات ضدسرطانی هستند که چشم‌انداز‌های تازه‌ای در درمان سرطان ایجاد کردهاند. زهر زنبورعسل، مار و عقرب می‌تواند مبنایی برای ایجاد نسل جدید داروهای مبارزه با سرطان باشد. به‌ویژه با توجه به روش‌هایی که دانشمندان برای کاهش اثرات جانبی این سم‌ها استفاده می‌کنند تا پروتئین‌های زهر تنها سلول‌های بدخیم را از بین ببرند. رویکرد زهردرمانی می‌تواند به اثرگذاری درمان‌های استاندارد و کاهش دوز شیمی‌درمانی کمک کند.
مکانیسم اصلی فعالیت ضدسرطانی زهر زنبور عسل بهدلیل خاصیتِ سمیتِ‌سلولیِ (cytotoxicity) ملیتین است. ملیتین می‌تواند باعث القاء مرگ برنامه‌ریزی‌شده‌ی سلولی (آپوپتوز) و جلوگیری از تکثیر سلول‌های سرطانی در برخی سرطان‌ها، مثل سرطان ریه، پروستات، کبد، تخمدان و مثانه شود.
محققان ملیتین را از زهر زنبور استخراج‌کرده و در آزمایشگاه پپتید‌هایِ سنتز‌شده را ایجاد می‌کنند. پیش از تزریقِ زهر پپتیدی به بدن، پپتید سنتز‌شده در نانو‌ذرات تزریق می‌شود تا در هنگام ورود به خون از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود و ملیتین مستقیم سلول‌های بدخیم را هدف قرار دهد.
با این حال، به مطالعات بیشتری در زمینه‌ی داروهای طبیعی سرطان و مکانیسم اثرگذاری‌شان نیاز خواهد بود.
زهر زنبور عسل و ایدز
در حال‌حاضر واکسنی برای جلوگیری و درمانِ سندرم نقص ایمنی اکتسابی (ایدز) وجود ندارد. با این وجود، مکانیسم اثرگذاری زهر زنبور عسل در جلوگیری از تولید و تکثیر سلول‌های سرطانی می‌تواند در کنترل و بهبود بیماری ایدز مورد استفاده قرار بگیرد. این امر با جذب ملیتین توسط سلول‌های آلوده به اچ‌آی‌وی صورت می‌گیرد که موجب کاهش بیان و همانند‌سازی ژنِ اچ‌آی‌وی می‌شود.
زهر زنبور عسل و بیماری ام‌اس
در یک مطالعه که بر روی پنجاه بیمار صورت گرفت علاوه بر درمان‌های دارویی، زنبوردرمانی، یعنی دریافتِ عسل، گرده، ژل رویال و بره‌موم همراه با نیشدرمانی، ۳ بار در هفته و به‌‌مدت ۱۲ ماه، توانست موجب بهبود عملکرد برخی از بیماران شود. اگرچه زنبوردرمانی نمی‌تواند ام‌اس را درمان کند اما در کاهش علائم این بیماری می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد و از راهکار‌های بالقوه سودمند باشد.
زهر زنبورعسل و آرتروز
بسیاری از زنبورداران ادعا می‌کنند که آرتروز نمی‌گیرند. زهر زنبور می‌تواند التهاب مفاصل که موجب آرتروز روماتیسمی می‌شود را کنترل کند. این امر بهدلیل وجود مولکول‌هایی است که باعث افزایش هورمون‌های طبیعی بدن در تنظیم التهاب می‌شوند. عامل ضدالتهابی فعال در نیش زنبور از کورتیزون، هورمونی که در درمان آرتروز استفاده می‌شود نیز قوی‌تر است.
در یک مطالعه که بر روی ۱۲۰ نفر صورت گرفت، ۵ تا ۱۵ نیش یک روز در میان، توانست علائم آرتروز روماتیسمی را در بیماران تسکین دهد. نیش زنبور در درمان آرتروز عملکردی مشابه با داروهای مرسوم مثل متوترکسات و سلکوسیب دارد.
باید در نظر داشت که با وجود تأثیرات سودمند زهر زنبور عسل بر بسیاری از بیماری‌های خود‌ایمنی، مثل آرتروز، زهر زنبور می‌تواند باعث برانگیختن برخی از بیماری‌های خود‌ایمنی، مثل پورپورای هنوخ شوئن‌لاین و نشانگان گیلن‌‌باره، شود.
عوارض نیشدرمانی
لازم است پیش از انجام هر روشِ درمانیِ جایگزین، مخاطرات و مزایای آن روش با شیوه‌های استاندارد سنجیده شود.
در بررسی که بر روی ۱۴۵ پژوهش انجام گرفته است، به‌طور میانگین ۲۹٪ از افرادی که نیشدرمانی انجام داده‌اند عوارض جانبی متوسط تا شدیدی را تجربه کردهاند.
خستگی، التهاب، خارش، گرگرفتگی، نفس‌نفس‌زدن، از‌دست‌دادنِ اشتها، افزایشِ خطر خون‌ریزی و استفراغ از عوارض جانبی نیشدرمانی به شمار می‌روند.
در سال ۲۰۱۸ یک مورد مرگ بر اثر واکنش آلرژیک شدید به نیشدرمانی با زنبورهای زنده گزارش شده است.
بهدلیل سازگاری‌‌نداشتنِ نیش زنبور با الکل، از مصرف فرآورده‌های الکلی مثل شربت دیفن‌هیدرامین و حتی ضد‌عفونیِ محلِ دریافتِ نیش با الکل خودداری کنید.
خواص درمانی نیش زنبور عسل
براساس شواهد نقل‌شده و برخی پژوهش‌ها نیش زنبور عسل ممکن است در موارد زیر موثر باشد:
- زهرزنبور بهدلیل ویژگی ضدالتهابی می‌تواند درد را کاهش دهد.
- زهرزنبور می‌تواند علائم برخی عارضه‌های خود‌ایمنی، مثل آرتروز روماتیسمی را، با تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب تسکین دهد.
- زهر زنبور ممکن است با افزایش تولید سلول‌های تی در درمان عارضه‌های آلرژیک مثل آسم مؤثر باشد.
- زهرزنبور می‌تواند در آینده احتمال واکنش‌های شدید به نیش زنبور را کاهش دهد.
- زهرزنبور می‌تواند در مبارزه با بیماری لایم موثر باشد. ملیتین موجود در زهر ممکن است علیه باکتریِ بورلیا بورگدورفری که عامل ایجاد بیماری لایم است تأثیرات ضدمیکروبی داشته باشد. هرچند که در این مورد به مطالعه‌ی بیشتری نیاز است.
- زهرزنبور می‌تواند علائم مربوط به بیماری‌های عصبی مثل پارکینسون را کاهش دهد، هرچند که پژوهش‌های انسانی در این مورد محدود است.
خرید عسل طبیعی زنبورستان بینوس
